دکتر ميشال کعدي از نويسندگان و اساتيد لبناني ميگويد: «زمانيکه کودک بودم پدرم صبحها راديو را روشن ميکرد و به آيات قرآن گوش ميداد و روز خود را اينگونه آغاز ميکرد و همواره به ما ميگفت: انجيل و قرآن و نهجالبلاغه را با هم داشته باشيد و هدايت را از آنها بخواهيد.»

دکتر جورج طربيه ميگويد: «پدرم صبحها به قرآن صبحگاهي راديو گوش ميداد و به ياد دارم وقتي بسيار کوچک بودم، يک روز صبح زود از خواب بيدار شدم و ديدم نشسته و به راديو گوش ميدهد (و بعد فهميدم گويا تلاوت عبدالباسط بوده که بسيار دوستش داشت). او مرا در دامان خود نشاند و به من گفت: پسرم گوش کن ببين چه نغمههاي زيبا و دلنشيني دارد، اين آيات قرآن در مدح و ستايش خداست.»

رويکرد توجه به قرآن کريم و مدح آيات الهي آن، پس از دوران بيداري فرهنگي و آغاز شکلگيري جريانهاي قومي عربي (در واکنش به حاکميت ترکي عثماني) تشديد شد و نمونههاي فراواني از اينگونه آثار بهجاي گذاشت. اين رويکرد بيشتر بر حفظ و تقويت مباني هويت عربي مسيحيان شرقي مانند زبان تأکيد داشت.

بسياري از نويسندگان برجسته مسيحي آشکارا از قرآن کريم متأثرند و مشخص است که اين کتاب بزرگ را بسيار خوانده و از آن بهره گرفتهاند. جبران خليل جبران، نويسنده جهاني و مشهور لبناني، علاوهبر اينکه گاهي مستقيما درباره قرآن کريم سخن گفته است، بارها در آثار خود از تعابيري استفاده کرده يا آثار خود را به آن ناميده که از سياق عبارات قرآن برگزيده شدهاند، مانند اثر مشهورش «لکم لبنانکم و لي لبنان». همچنين در کتاب ماندگارش «پيامبر» تأثيرپذيري او از قرآن کريم کاملا مشهود است.

بسياري از کتابهاي ادبي عربي که از نمونههاي آثار جاودان ادبي سخن ميگويند، معمولا با نمونههاي آيات قرآني شروع ميشوند. مانند کتاب «من ينابيع الحکمه» از شاعر مشهور و برجسته خليل مطران که کتاب را با ذکر آيه شريفه «لا يأتيه الباطل من بين يديه...» شروع ميکند و بيشترين حجم کتاب را به ذکر نمونههايي از آيات قرآن اختصاص داده و آنها را در موضوعات مختلفي چون امانتداري، نيکي به والدين، شکر، عدل و... تقسيم کرده است.

برخي نويسندگان و پژوهشگران مسيحي که در اين زمينه کار کردهاند، چنان به اين موضوع پرداختهاند که در زمينه قرآن کريم و تفسير قرآن صاحب تخصصاند. دکتر عادل تئودور خوري، کشيش لبناني ساکن آلمان، که سالها مشاور پاپ ژان پل دوم بود، از اين گروه است و غير از اينکه در آثار مختلف خود به قرآن کريم پرداخته، قرآن کريم را به آلماني ترجمه و علاوهبر آن، يک مجموعه 12 جلدي در تفسير قرآن کريم منتشر کرده است. او يک بار با افتخار به اين موضوع از من ميپرسيد: «چند نفر از علماي مسلمان سراغداري که درباره قرآن کريم به زبان آلماني کار کرده باشند يا چند نفر از علماي خودتان ميشناسي که اينقدر با متون مقدس ما مسيحيان آشنا باشند؟»

در ميان نويسندگان و شاعران مسيحي غيرعرب اينگونه شهادتها و گواهيها فراوان و غيرقابلشمارش است و حتي نويسندگان لبناني هم در آثار متنوع و پراکنده در لابهلاي مجلات و کتابها بسيار بدين موضوع پرداختهاند. آنچه اينجا به آن اشاره ميکنيم، تنها نمونههاي در دسترس از اينگونه گواهيهاست.

* خليل طوال از نويسندگان و پژوهشگران قرن گذشته مينويسد: «قرآن بود که فکر را از قيد و بندها آزاد و عقل را از اوهام رها کرد و مشعل تمدن و دانش و علوم اجتماعي را روشن ساخت. آيا قرآن ابرهاي توهم را از عقل کنار نزد و درهاي آزادي را براي انديشه نگشود؟ آيا از مکارم اخلاق و صفات پسنديده سخن نگفت؟ آيا در صفحات خود از علوم و معارف گوناگون بحث نکرد؟ آيا حقوق انسان و وظايفش در زندگي و ازدواج و طلاق و قصاص و... را شرح نداد؟ چه دانش و معرفتي هست که قرآن از آن نگفته باشد و چه مشکل اجتماعي و انساني هست که در قرآن مطرح نشده باشد؟»

* شبلي شميل، دانشمند و متفکر پرآوازه نيز هنگامي که سخن از اسلام به ميان آمد در قصيدهاي چنين سرود: «من دين محمد را نپذيرفتهام، اما هرگز به آيات قرآن کفر نميورزم.» وي پس از مدح فراوان رسول خدا صليا... عليه و آله ميافزايد: «هيچ ديني نميتواند با پيشرفتهاي اجتماعي و علمي هماهنگ باشد جز آيين قرآن.»

* مارون عبود، نويسنده و دانشمند معروف لبناني نيز در قصيدهاي به مناسبت ميلاد پيامبر اکرم(ص) به مدح حضرت پرداخته و در ضمن آن ميگويد: «خداوند از آيات خود شهابهايي بر تو فروفرستاد که سپرهاي دروغ و بهتان را شکافتند و اگر اين کتاب تو نبود، براي چنين مردماني هيچ معجزهاي نمييافتيم. اين کتاب از دل صحرا نور هدايت و آباداني را به همهجا برافشاند.»

* رياض معلوف، شاعر و اديب لبناني، نيز چنين ميسرايد: «اگر شعر راه نيابد، به قرآن کريم و آيات درخشانش راه مييابيم. قرآن کريم تمامي گوهر درخشان و عبرتها و سخنان ارزشمند است و ما گرچه بر آيين اسلام نيستيم، ناقوس کليساهايمان در نغمه محبت و برادري با اذان مساجد همنوايي ميکنند.»

* رشيد سليمالخوري، معروف به شاعر قروي، نيز در قصيدهاي که براي مدح پيامبر اکرم سروده ميگويد: «ميلاد کسي است که خورشيد هدايت از قرآن آسمانياش طلوع کرده، نوري که از بيابان بر تمام هستي تابيده و تمدن را آغاز کرده است.»

* بولس سلامه، شاعر معروف غدير، نيز در داستان مفصلي که براي تاريخ اسلام ميسرايد، بارها در سياق ذکر حوادث تاريخي و موضوعات به آيات قرآن کريم اشاره ميکند؛ از جمله در بيان مبعث رسول خدا ميگويد: «هستي را سکوت و آرامشي فرا گرفت تا صداي زمزمه عطرهاي آسماني به گوشها بنشيند، ناگاه بانگ منادي به گوش رسيد: قرأ... و پژواک اين نغمه نداي پيامبري را بازگرداند که با تمام وجود هيبت اين بانگ را حس ميکرد: «من نميتوانم بخوانم، جبرييل پاسخ داد: اي محمد، به نام خداي بزرگ تکبير بگو و صفحه هستي در همين چند ثانيه تغيير ميکند، محمد پيامبر است و قرآن مجيد، اين آرزو و رؤياي قرنها نازل شده است.»

* امين ريحاني، نويسنده و انديشمند پرآوازه مسيحي، عرب، نيز در برخي آثار خود از قرآن کريم سخن گفته؛ از جمله در پاسخ نامهاي از مرحوم کاشفالغطاء که او را به اسلام دعوت کرده در عين رد اين دعوت مينويسد: «اما چهکسي ميتواند کتابي را رد کند که در آن چنين آيات برجستهاي آمده است: لا تزر وازره وزر أخري، دفع بالتي هي أحسن السيئه، لا تکلف الله نفسا لا وسعها، ليس للنسان لا ما سعي» و ضمن ذکر آيات متعدد از قرآن کريم ميافزايد: «بيا تا بر اين آيات و امثال اينها در قرآن با تو دست بدهم.» و ميگويد: «اگر اسلام و مسلمانان همه همين باشند، من هم به توحيد و رسالت پيامبر شهادت ميدهم.»

* امين نخله، نويسنده و شاعر برجسته مسيحي، يکي ديگر از کساني است که بارها در آثار خود از قرآن کريم سخن گفته، از جمله يک بار که تلاوتي از قرآن کريم را در منزل يکي از دوستان خود شنيده به شکل مفصل آن را از جهت هنري و موسيقايي تحليل ميکند. او مينويسد: «بعد از فوت شيخ محمد رفعت، گمان نميکردم تلاوت قرآن کسي بتواند جانم را آنطور تازه کند تا اينکه روزي يکي از دوستانم آمد و گفت: تو هميشه از شيخ محمد حرف ميزني، امشب در منزل فلاني تلاوتي خواهي شنيد که وجودت را از خوشي و خشوع لبريز ميکند. و هنگامي که به آنجا رفتيم، ديدم جمعيت روبهروي قاري نشستهاند و او سوره هود را آغاز کرده است.» وي سپس شرح ميدهد که چگونه قاري صداي خود را به تناسب وصف توفان تغيير داده تا وقتي که به عبارت موج کالجبال ميرسد، فقط 5 سطر به شرح تلاوت قاري و احساس او در اين دو کلمه اختصاص ميدهد و سپس ميافزايد: «و هنگامي که به تلاوت يا بني ارکب معنا رسيد، براي نشان دادن محبت پدري و نصيحت فرزند، صداي خود را نرم کرد و با آرامش خواند.» و سپس به همين ترتيب از آيات بعد با شرح و تفصيل ياد ميکند.

امين نخله همچنين در کتاب «اساتيد نثر عربي» بخش دوم کتاب را به صدر اسلام اختصاص داده و آيات متعددي از قرآن کريم همچون سورههاي مبارکه الرحمن و ضحي و بخشهايي از سورههاي نجم و يوسف و هود را برگزيده است. وي در آغاز اين بخش مينويسد: «نثر عربي با قرآن به فراتر از انديشه صعود کرد و بهجايي رسيد که نميتوان گردن افراشت. قرآن در بلاغت و لفظ و شيريني مقاطعش و ترکيب معانياش معجزه است و هيچ کلامي در عربي از اين جهات به پاي قرآن نميرسد و به گمان ما دليل اعجازش اين است، نه بنا بهنظر بعضي ارزش موضوعات، يا بنا به رأي گروهي ديگر خبردادن از غيب. پس نميتوان کتابي درباره نثر عربي به خوانندگان تقديم کرد بدون آنکه پارهاي از نور قرآن در خود داشته باشد. براي همين تصميم گرفتيم اين کتاب را با سوره الرحمن آغاز کنيم که به آن عروس قرآن ميگويند، چنانکه در مجمعالبيان از پيامبر نقل شده که: هر چيزي عروسي دارد و عروس قرآن الرحمن است.» جالب اينجاست که اين نويسنده مسيحي سپس عبارات متعددي از کتاب «عجاز القرآن» باقلاني نقل ميکند و به تفصيل درباره اعجاز قرآن سخن ميگويد.

از اينها اما شگفتتر اثري از حليم دموس، شاعر و اديب لبناني، است که در کتاب «يقظه الروح» به معرفي تمامي سورههاي قرآن کريم پرداخته است. وي در قصيدهاي طولاني با نام سرود قرآن 228 بيت به تعريف ويژگيهاي هر سوره و نمونههايي از عبارات قرآن کريم ميپردازد. شايد در ميان خود مسلمانان کسي تاکنون به چنين موضوعي نپرداخته باشد که اين شاعر مسيحي بدان اهتمام کرده است. از جمله ابيات اين قصيده به چند بيت اشاره ميکنيم:

سوره الکهف: أذکرت أصحاب الرقيم و الکهف و السد العظيم واللوح من موسي الکليم و روائع الکنز الثمين

سوره مريم: وانظر لسوره مريم أم المسيح الأعظم فسواه لم يتکلم في المهد بين السامعين

سوره الحج: و الحج للبيت العتيق من جانب البلد السحيق يأتون من فج عميق کمطوفين و ساجدين

سوره کورت: و ذا الرواسي سيرت فانظر لسوره کورت واذکر بحارا سجرت و اخشع لذي العرش المکين

سوره الناس: و الناس خاتمه الکتاب و بآيها فصل الخطاب

فليحمنا رب الحساب من شر وسواس لعين

باز هم نمونههايي از اين دست در آثار نويسندگان مسيحي لبناني ديده ميشود و گاه چنان فراوان است که نميتوان از آن قطعهاي برگزيد و نقل کرد. مرحوم سليمان کتاني که 9 جلد کتاب درباره پيامبر و اهل بيت (از رسول خدا و حضرت فاطمه زهرا تا امام کاظم عليهالسلام) تأليف کرده، بارها در نوشتههاي خود مخصوصا در کتاب «محمد شاطئ و سحاب» از قرآن سخن ميگويد و به آيات قرآن استشهاد ميکند و مرحوم نصري سلهب که 3 جلد کتاب در حوزه دين اسلام نوشته، بارها در اين آثار مخصوصا کتاب« في خطي محمد» و نيز در کتاب« في خطي المام علي» آيات قرآن کريم را نقل ميکند.

اين موضوع در زندگي روزمره نخبگان مسيحي بهوضوح ديده ميشود. بارها در کتابخانه و روي ميز کار اينگونه اشخاص قرآن کريم را بهعنوان کتابي براي مراجعه مداوم و مکرر ديدهام و از ياد نميبرم که دوستي از کشيشهاي کاتوليک، مدتي از من فايل قرآن کريم را براي موبايل خود طلب ميکرد تا اينکه آن را دانلود کرده و برايش فرستادم.

ملاحظه اين نمونهها در عين اين که اميدبخش و شورانگيز است، در همان حال از يک سو ظرفيت عظيم اين کتاب آسماني و معجزه جاويد را نشان ميدهد که به تعبير حديث شريف «في کل زمان غض جديد» هميشه تازه و باطراوت است و از سوي ديگر، کوتاهي و قصور ما در مقابل اين اشتياق و آمادگي و پذيرش مخاطب گسترده و جهاني را يادآور ميشود. اين تجربهها درواقع به ما نشان ميدهد که اين گنج بيپايان هنوز چقدر گوهرهاي ناشناخته و نايافته دارد که به اقتضاي هر زمان و به تناسب پيشرفت دانش و در بشر بايد بازيابي و عرضه شوند که «و في بطنه بطنا لي سبعه أبطن»

هرچند همه حقايق اين کتاب مبارک جز با ظهور حقيقت قرآن و قرآن ناطق، ولي خداوند، امام عصر صلواتا... و سلامه عليه آشکار نخواهند شد و تنها آن بزرگوار است که ميتواند با آب گواراي ذکر، تشنگان حقيقت را در سراسر گيتي سيراب کند، اما اين وظيفه ما را نفي نميکند که امام علي (ع) فرمود: «و انتم لا تقدرون علي ذلک، و لکن أعينوني...» درست است که نميتوانيد چون من باشيد، ليکن اندکي مرا ياري کنيد!